"KILKA SŁÓW O WALORACH NAUKI"

Tadeusz Kotarbiński był filozofem, wychowankiem Uniwersytetu Lwowskiego, uczniem wybitnego uczonego i genialnego nauczyciela Kazimierza Twardowskiego. Swą karierę akademickiego wykładowcy związał z Uniwersytetem Warszawskim, gdzie pracował przed wojną i w czasie wojny na tajnych wykładach uniwersyteckich.  

Przedmiotem zainteresowań naukowych profesora Kotarbińskiego były rozmaite zagadnienia filozoficzne, zwłaszcza zaś problemy: logiki, prakseologii i etyki. Jako wykładowca uniwersytecki był on wybitnym nauczycielem, który umiał   wprowadzać słuchaczy w arkana wiedzy logicznej i filozoficznej.  

Lata czterdzieste to lata odbudowy Polski po zniszczeniach wojennych, ale także czas poważnych konfliktów wewnętrznych, ponieważ niemała część społeczeństwa nie akceptowała nowego, coraz bardziej obcego demokracji ustroju.  

Również na uczelniach walczono o utrzymanie autonomii i niezależność od ideologii marksistowskiej. Na czele tego oporu w nowo powstałym Uniwersytecie Łódzkim stał Rektor - prof. Tadeusz Kotarbiński, wspierany przez znaczną część profesury oraz opozycyjnie nastawionych studentów. Walczono o zachowanie tradycyjnych wolności akademickich, a także o niepoddawanie się presji ideologii. Profesorowi, który był zdeklarowanym wolnomyślicielem, chodziło nie tylko o opór wobec wprowadzanego wtedy dogmatycznego marksizmu, ale także o nieuleganie naciskom Kościoła katolickiego. 

Prof. Tadeusz Kotarbiński jako Rektor bronił nie tylko autonomii uczelni, ale i młodzieży, której w wielu przypadkach groziły represje polityczne.  Naturalnym w jego przypadku była więc bliska współpraca z młodzieżą studencką i jej organizacjami jako opiekun i wychowawca.   

Ośrodkiem studenckiego oporu w Uniwersytecie Łódzkim było m.in. Koło Naukowe Prawników i Ekonomistów. Członkowie Koła zainicjowali w 1946 roku zbiórkę pieniędzy na sztandar uniwersytecki, proponując jednocześnie, by wypisać na nim hasło „Prawda i Wolność". Słowa te zaczerpnięto z przemówienia prof. Tadeusza Kotarbińskiego, w którym powiedział: 

 „Prawda i Wolność – oto sztandarowe hasła uniwersytetu".   

Ufundowany przez studentów dar wręczyła Rektorowi delegacja organizacji samopomocowej Bratnia Pomoc. Uroczystość miała miejsce 14 marca 1948 roku. Z jej okazji Bratnia Pomoc wydała jednodniówkę „Trzy lata pracy", do której prof. Kotarbiński napisał artykuł mówiący o wartości, doniosłości i ważności nauki.  

Nauka nie dlatego jest tak bardzo ważna, że nasyca ciekawość i urabia finezyjnie interesujące intelekty, nie dlatego, że sztuce w kształtowaniu wytworności pokrewna i ze sztuką bywa jednym tchem wspominana nie bez uszczerbku dla własnej powagi, lecz dlatego, że jest nieodzowną preparacją, nieodzownym przygotowaniem dzielnego gospodarstwa i służącej gospodarstwu techniki, przygotowaniem obrony przed chorobami i zgonem przedwczesnym, obrony przed klęskami społecznymi, a w szczególności przed klęską porażki w walce o istnienie w sposób godny istnienia. 

Prof. Kotarbiński mówi w artykule o nauce, jej wartości i ważności tak w wymiarze praktycznym (inżynieria, medycyna), jak i znaczeniu poznawczym kształcenia ludzkich umysłów.  Ceniąc rolę nauki, wpływającą na dobrobyt ekonomiczny i społeczny Profesor wskazuje zarazem na znaczenie nauk takich jak dyscypliny humanistyczne i ścisłe. Dyscypliny te mają istotny wpływ na przygotowanie intelektualne i wprowadzenie w kulturę. Dostrzega on to, że widzenie nauki tylko w perspektywie korzyści instrumentalnych, zdaje się stawiać nieco na drugim planie te dyscypliny, jako przynoszące mniejsze efekty doraźne.  

Prof. Tadeusz Kotarbiński odegrał ogromną rolę nie tylko w pierwszych latach istnienia Uniwersytetu Łódzkiego. Nadał kierunek rozwojowi uczelni, ukształtował taki model pracy naukowej, który przez kolejne dziesięciolecia jest punktem odniesienia dla całej wspólnoty akademickiej naszego Uniwersytetu. 

Kontynuując humanistyczną refleksję Profesora, w 2015 r., z okazji jubileuszu 70-lecia uczelni, ustanowiono Nagrodę im. Pierwszego Rektora Uniwersytetu Łódzkiego Profesora Tadeusza Kotarbińskiego za wybitną pracę z zakresu nauk humanistycznych www.ntk.uni.lodz.pl  

Nagroda jest wyróżnieniem ogólnopolskim, które zyskało w środowisku polskich naukowców dużą renomę. Konkurs umożliwia pokazanie szerszej publiczności wartości i różnorodności prac humanistycznych powstających w Polsce. 

Materiał źródłowy: prof. Ryszard Kleszcz, członek Kapituły Nagrody im. Prof. Tadeusza Kotarbińskiego, Wydział Filozoficzno-Historyczny UŁ; Paweł Spodenkiewicz, Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego 

Redakcja: Centrum Komunikacji i PR UŁ