ODNOWIENIA DOKTORATÓW NAUKOWYCH: PROF. ZOFIA SZWEDA-LEWANDOWSKA

Zofia Szweda-Lewandowska jest absolwentką Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Warszawskiego. Studia ukończyła w 1966 r., uzyskując tytuł magistra biologii w zakresie biochemii na podstawie pracy magisterskiej Modyfikacja metody Edmana i jej zastosowanie do oznaczania aminokwasów N-końcowych w zasadowych polipeptydach kory nerek świni wykonanej pod kierunkiem prof. dr hab. Ireny Chmielewskiej. Praca ta została wyróżniona nagrodą Rektora Uniwersytetu Warszawskiego, a część wyników opublikowano w „Biuletynie” Polskiej Akademii Nauk.

Stopień naukowy doktora nauk przyrodniczych uzyskała w 1974 r. decyzją Rady Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Łódzkiego (obecnie Wydział Biologii i Ochrony Środowiska) na podstawie rozprawy doktorskiej Wpływ promieniowania gamma na strukturę i funkcję hemoglobiny ludzkiej. Promotorem w tym przewodzie doktorskim była prof. dr hab. Wanda Leyko. 

W 1988 r. uzyskała stopień naukowy doktora habilitowanego nauk przyrodniczych w zakresie biofizyki na podstawie rozprawy habilitacyjnej Radiacyjnie indukowane modyfikacje strukturalne i funkcjonalne deoksyhemoglobiny człowieka w rozcieńczonych roztworach wodnych. Przewód habilitacyjny był przeprowadzony na Uniwersytecie Łódzkim. W 1991 r. została mianowana na stanowisko profesora nadzwyczajnego, a w 2001 r. otrzymała tytuł naukowy profesora zwyczajnego nauk biologicznych.

Bezpośrednio po ukończeniu studiów rozpoczęła pracę naukowo-dydaktyczną jako asystent w Katedrze Chemii Ogólnej i Fizjologicznej Akademii Medycznej w Łodzi. W 1969 r. została przyjęta na Wydziałowe Studium Doktoranckie Biologii Uniwersytetu Łódzkiego. W ramach studium została zatrudniona w Zakładzie Biofizyki UŁ, rozpoczynając pracę doktorską pod kierunkiem prof. dr hab. Wandy Leyko. W następnym roku otrzymała etat starszego asystenta, kontynuując pracę doktorską. 

Od początku pracy w Uniwersytecie Łódzkim, która trwała nieprzerwanie przez 40 lat, Pani Profesor zajmowała się zagadnieniami, które wchodzą w zakres biofizyki radiacyjnej białek i radiobiologii.

Jej zainteresowania naukowe początkowo skupiały się na zagadnieniach struktury i funkcji hemoglobiny człowieka modyfikowanej działaniem promieniowania jonizującego. Po doktoracie kontynuowała badania nad wpływem promieniowania gamma na różne formy hemoglobiny. Badania były ukierunkowane na badania kinetyki reakcji rodnikowych produktów radiolizy wody (·OH, e_aq^-  i H^∙) i wtórnych rodników etanolowych z hemoglobiną w celu określenia ich efektywności w uszkodzeniu hemoglobiny. Doprowadziły one do wyznaczenia stałej szybkości reakcji atomów H^∙ z deoksyhemoglobiną. Była to po raz pierwszy wyznaczona, a następnie opisana w literaturze stała szybkości dla tej reakcji. Znajomość tej stałej dała podstawę do ilościowego oznaczenia efektywności poszczególnych rodnikowych produktów radiolizy wody w uszkodzeniu hemoglobiny.

Równocześnie prof. Szweda-Lewandowska zajmowała się radiacyjnie indukowanymi modyfikacjami strukturalnymi i funkcjonalnymi hemoglobiny człowieka, głównie procesami sieciowania cząsteczek białka.

Po uzyskaniu stopnia doktora habilitowanego powyższe badania zostały rozszerzone o oddziaływania radiacyjnie generowanych rodników alkoholowych, albuminowych i dekstranowych z hemoglobiną. Pani Profesor zajęła się także oddziaływaniem rodników wodorotlenowych generowanych radiacyjnie i chemicznie (w reakcji Fentona) w układzie z izolowanymi błonami erytrocytarnymi oraz określeniem ochronnej roli glukozy i mannitolu w tych układach badawczych. We współpracy z prof. Jürgenem Kieferem z Uniwersytetu w Giessen prowadziła także badania nad wpływem promieniowania alfa i gamma na erytrocyty człowieka.

Po uzyskaniu tytułu profesora zasadniczym nurtem jej zainteresowań stały się badania nad wpływem dzielonych dawek promieniowania gamma na erytrocyty człowieka oraz określeniem mechanizmu nabywania oporności przez erytrocyty człowieka po napromieniowaniu ich odpowiednio dobraną dawką promieniowania. Badania te są istotne w poznaniu i kontrolowaniu zjawiska radiooporności, co ma znaczenie dla radiobiologii i radioterapii.

Wieloletnie doświadczenie Pani Profesor w badaniach mechanizmów działania promieniowania jonizującego na biocząsteczki i komórki krwi człowieka zaowocowało utworzeniem w 1993 r. Zakładu Radiobiologii w Katedrze Biofizyki Molekularnej i objęciem przez Panią Profesor kierownictwa tego zakładu na kolejne 15 lat, do roku 2008. Wcześniej, w latach 1990–1993, pełniła funkcję kierownika Pracowni Radiobiologii w Katedrze Biofizyki UŁ.

Pani Profesor ma znaczny udział w kształceniu i promocji kadry naukowej biofizyków. Wypromowała sześciu doktorów, z których kilkoro było lub jest związanych ze środowiskiem naukowym, pracując w uznanych zespołach uniwersyteckich lub prowadząc własne zespoły badawcze. Kierowała pracami magisterskimi, była promotorem 11 i opiekunem sześciu prac magisterskich. Była także recenzentem prac doktorskich, dorobku w postępowaniu o nadanie tytułu profesora, a także projektów badawczych.

Na podkreślenie zasługuje jej wkład w przygotowanie pomocy dydaktycznych. Oprócz opracowania wielu instrukcji do ćwiczeń jest autorem lub współautorem rozdziałów w skrypcie Ćwiczenia z biofizyki oraz w kolejnych wydaniach podręcznika Biofizyka dla biologów. Jest także współautorką wznawianego wielokrotnie podręcznika Biofizyka. Wybrane zagadnienia wraz z ćwiczeniami, który został wyróżniony w 2006 r. Nagrodą Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Przygotowała i prowadziła wykłady monograficzne i kursowe. Od 1995 r. prowadziła wykład kursowy Radiobiologia dla studentów specjalności fizyka medyczna na kierunku fizyka, specjalności biofizyka, na kierunku biologia oraz dla studentów ochrony środowiska. Dla doktorantów studium doktoranckiego prowadziła wykład Działanie promieniowania jonizującego i niejonizującego na układy biologiczne, a także wykłady monograficzne, m.in. Struktura białek dla studentów specjalności biofizyka na kierunku biologia.

Sprawowała wiele odpowiedzialnych funkcji w uczelni. W latach 1973–1985 pełniła funkcję sekretarza problemu realizowanego w Katedrze Biofizyki w ramach współpracy krajów RWPG Badania w dziedzinie biofizyki. W latach 1988–1996 była sekretarzem wydawnictwa „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Biochimica et Biophysica”. Pełniła także funkcję sekretarza studium doktoranckiego „Biologia”, a następnie była członkiem Rady Naukowej tego studium. Jest wieloletnim członkiem Polskiego Towarzystwa Biochemicznego i Polskiego Towarzystwa Biofizycznego. Przez jedną kadencję pełniła funkcję sekretarza Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Biofizycznego. Była także wiceprzewodniczącą Oddziału Łódzkiego PTBF.

Profesor Szweda-Lewandowska kierowała tematami prac realizowanymi w Katedrze Biofizyki w ramach ogólnokrajowych projektów badawczych. W latach 1976–1985 w ramach problemu resortowego, a w latach 1986–1988 w ramach Centralnego Programu Badawczo-Rozwojowego PAN. W latach 1992–1995 była kierownikiem grantu Komitetu Badań Naukowych Oddziaływania pierwotnych produktów radiolizy wody i wtórnych rodników organicznych z hemoglobiną człowieka.

Za osiągnięcia w pracy naukowo-dydaktycznej i organizacyjnej otrzymała 13 nagród Rektora UŁ, odznaczenia uniwersyteckie: Złotą Odznakę UŁ (1992) i Medal „Uniwersytet Łódzki w Służbie Społeczeństwu i Nauce” (1997) oraz odznaczenia państwowe: Złoty Krzyż Zasługi (1989), Medal Komisji Edukacji Narodowej (1999) i Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2009).