Studia historyczne na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego ukończyłem w czerwcu 1975 r., otrzymując dyplom magisterski z wyróżnieniem, medal „Za Chlubne Studia”, a w 1976 r. nagrodę w ogólnopolskim XI Konkursie na najlepsze prace magisterskie dotyczące lat wojny, okupacji i odbudowy PRL. 12 maja 1983 r. obroniłem w UŁ rozprawę doktorską na temat: „Działalność opiekuńcza Związku Patriotów Polskich w ZSRR (1943-1946)”, następnie (1985) wyróżnioną nagrodą I stopnia w ogólnopolskim konkursie. 18 czerwca 1998 r. złożyłem na macierzystym Wydziale Filozoficzno-Historycznym UŁ kolokwium habilitacyjne. Podstawą przewodu habilitacyjnego była rozprawa "Sowieci wobec Polaków na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej 1939-1941". 28 listopada 2019 r. uzyskałem tytuł profesora nauk humanistycznych.

Pracę zawodową rozpocząłem w 1968 r. - po ukończeniu Liceum Pedagogicznego w Tomaszowie Mazowieckim. Przez dwa lata byłem nauczycielem w Szkole Podstawowej w Klukach (powiat bełchatowski). W latach 1970-1975 studiowałem w Instytucie Historii, gdzie następnie zostałem zatrudniony i przeszedłem kolejne szczeble awansu zawodowego - od asystenta do profesora. Równolegle (2000-2014) pracowałem na kierunku dziennikarstwo i komunikacja społeczna w Wyższej Szkole Humanistyczno-Ekonomicznej (obecnie Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna) w Łodzi.

Moje zainteresowania badawcze dotyczą następujących problemów:

„Operacja polska” NKWD 1937-1938;

Losy obywateli polskich na Wschodzie po 17 września 1939 r.;

Radziecka okupacja ziem wschodnich RP w latach 1939-1941;

Represje wobec obywateli polskich w ZSRR w latach II wojny światowej;

Edukacja dzieci polskich w ZSRR 1939-1946;

Działalność Związku Patriotów Polskich w ZSRR;

Polskojęzyczne wydawnictwa w ZSRR 1939-1946;

Studenci polscy w głębi terytorium ZSRR 1941-1946;

Stosunki polsko-radzieckie w latach 1939-1946;

Współczesna Rosja.

Po ukończeniu studiów historycznych zająłem się w 1976 r. badaniem „białych plam” w historii stosunków polsko-radzieckich okresu II wojny światowej. Wobec obstrukcji strony radzieckiej w sprawie mojego stażu archiwalnego w Moskwie, przygotowałem pod kierunkiem prof. dr. hab. Władysława Bortnowskiego doktorat w oparciu o dostępne w Polsce źródła archiwalne, prasę i opublikowane dokumenty. Dotyczył on działalności opiekuńczej Związku Patriotów Polskich w ZSRR (1943-1946). Na tle dramatycznych losów polskich zesłańców ukazałem formy, rozmiary i znaczenie różnorakiej pomocy organizowanej przez ZPP dla poprawy ich bytu oraz dla zachowania polskości. Wyniki tych badań mogły ukazać się drukiem w postaci dwóch książek dopiero po przemianach ustrojowych w Polsce i jako echo zelżenia kursu politycznego w ZSRR (pieriestrojka). Przemiany te umożliwiły także znaczne poszerzenie zakresu zainteresowań naukowych, przede wszystkim zaś realizację kwerend źródłowych na Wschodzie. W Moskwie jako pierwszy polski historyk uzyskałem dostęp m.in. do świeżo odtajnionych materiałów w Archiwum Specjalnym, w byłym Centralnym Archiwum przy KC KPZR, w byłym Centralnym Państwowym Archiwum Rewolucji Październikowej, Najwyższych Organów Władzy i Organów Zarządzania Państwowego ZSRR. Dzięki żmudnym studiom źródłowym w placówkach archiwalnych i bibliotecznych w Polsce oraz na Wschodzie przygotowałem rozprawę habilitacyjną – pionierskie, obszerne opracowanie (50 arkuszy wydawniczych), poświęcone polityce Sowietów wobec Polaków na zaanektowanych ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej (1939-1941). W czterech segmentach merytorycznych (Agresja, aneksja, unifikacja; Represje; Oświata i szkolnictwo wyższe; Informacja, propaganda, kultura, indoktrynacja) przedstawiłem szeroki krąg zagadnień, szczegółowo charakteryzując różne aspekty polityki okupanta radzieckiego wobec Polaków i jej skutki. Rezultaty studiów przeprowadzonych w czasie staży badawczych w Moskwie, Iwanowie, Leningradzie, Kijowie, Mińsku, Lwowie, Odessie, Abakanie, Minusińsku i w Ałmatach, a także w Polsce (w tym m.in. w zasobach internetowych zawierających źródła z Instytutu Hoovera oraz z Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie) prezentowałem na wielu konferencjach naukowych, w licznych artykułach i kolejnych publikacjach zwartych. Nawiązałem ścisłe kontakty ze środowiskiem Sybiraków, z Rodziną Katyńską i Instytutem Pamięci Narodowej. W ramach seminariów magisterskiego i doktorskiego wypromowałem ponad 100 prac poświęconych losom obywateli polskich na Wschodzie po 17 września 1939 r., co spopularyzowało Instytut Historii Uniwersytetu Łódzkiego jako ważny ośrodek badań nad tą zaniedbaną w historiografii PRL tematyką. Wyrazem uznania dla moich osiągnięć było m.in.: zaproszenie mnie do prac w międzyrządowej Polsko-Rosyjskiej Grupie ds. Trudnych, członkostwo w Radzie Naukowej „Indeksu Represjonowanych” Ośrodka KARTA w Warszawie, przewodniczenie Okręgowej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w Łodzi, członkostwo w Kapitule Nagrody IPN „Kustosz Pamięci Narodowej”, przewodniczenie Radzie Programowej Klubów Historycznych im. Gen. Stefana Roweckiego „Grota” w okręgu łódzko-kaliskim, członkostwo w Radzie Muzeum Wojska w Białymstoku i merytoryczna współpraca przy tworzeniu Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku, członkostwo w Radzie Naukowej „Biblioteki Zesłańca” – serii wydawniczej Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, członkostwo w zespole redakcyjnym rocznika „My, Sybiracy”, członkostwo w redakcji kwartalnika „Zesłaniec”, członkostwo w Radzie Muzeum przy Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku, członkostwo w Międzynarodowej Radzie Naukowej Polska-Kazachstan.

Za opublikowane prace otrzymałem 12 nagród Rektora UŁ, Nagrodę Polskiej Fundacji Kulturalnej im. Prezydenta Edwarda Raczyńskiego w Londynie, Indywidualną Nagrodę Naukową Prezydenta Miasta Łodzi, Nagrodę Przeglądu Wschodniego 2017.

Najważniejsze spośród ponad 350 publikacji:

Przemieszczenie obywateli polskich w Związku Radzieckim w 1944 roku, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1989, ss. 130. „Acta Universitatis Lodziensis”. Folia Historica 32.

Ocalić i repatriować. Opieka nad ludnością polską w głębi terytorium ZSRR (1943-1946), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1994, ss. 297, 1 nlb., 1 wklejka.

Sowieci wobec Polaków na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej 1939-1941, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997, ss. 695.

Wydanie II, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1998, ss. 695. Główna Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu - Instytut Pamięci Narodowej, Uniwersytet Łódzki.

Współczesna Rosja. Leksykon. Polityka. Organizacje. Społeczeństwo. Pod redakcją Alicji Stępień przy współpracy Albina Głowackiego, Andrzeja Skrzypka, Fryderyka G. Owsijenko, Uniwersytet Łódzki – Instytut Studiów Międzynarodowych, Łódź 1999, ss. 284

Współautorzy: Fryderyk G. Owsijenko, Andrzej Skrzypek, Alicja Stępień.

Rosja Putina. Leksykon, pod redakcją Albina Głowackiego, Alicji Stępień-Kuczyńskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2004, ss. 369

Współautorzy: Michał Słowikowski, Alicja Stępień-Kuczyńska.

Gmina Zadzim 1919-2009, Urząd Gminy w Zadzimiu, Oddział Łódzki Polskiego Towarzystwa Historycznego, Łódź 2010, ss. 401

Współautorzy: Krzysztof Lesiakowski, Maria Nartonowicz-Kot, Leszek Olejnik.

Obywatele polscy w Kirgizji. Wybór dokumentów (1941-1946), Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2010, ss. 350

[Redakcja naukowa, wybór i opracowanie dokumentów].

Na pomoc zesłańczej edukacji. Działalność wydawnicza Komitetu do spraw Dzieci Polskich w ZSRR (1943-1946), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2017, ss. 507.

Wydanie drugie, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2019, ss. 507, 1 nlb.

W tajdze i w stepie. O deportacjach obywateli polskich w głąb Związku Sowieckiego w latach 1940-1941, Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy i Muzeum Pamięci Sybiru, Białystok 2022, ss. 143, 17 nlb.

Masowe wywózki obywateli polskich w głąb Sowietów w latach 1940-1941, Seria: Spotkania z Mistrzami, [z.] XII, Redakcja i opracowanie: Cezary Kuklo, Wojciech Walczak. Polskie Towarzystwo Historyczne, Wydział Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2022, ss. 47.