Pałac Alfreda Biedermanna

Łódź w drugiej połowie XIX wieku była miastem, które rozwijało się w niezwykle szybkim tempie. W tym jednym z największych w Europie ośrodków przemysłu włókienniczego rodziły się ogromne fortuny fabrykantów, którzy wznosili pałace i wille o urozmaiconych formach architektonicznych i bogatym wystroju. Tworzą one współcześnie jeden z najciekawszych zespołów w Europie o dużych walorach zabytkowych.

Jedną z tego rodzaju budowli jest pałac Alfreda Biedermanna (1866-1936), jednego z trzynaściorga dzieci farbiarza Roberta Biedermanna, który w 1864 roku założył swoje zakłady nad rzeką Łódką przy ul. Widzewskiej (obecnie ul. J. Kilińskiego). Sam pałac mieści się przy ul. Franciszkańskiej 1/5.

 

Alfred otrzymał staranne wykształcenie – studiował w Zurychu i w Getyndze, gdzie otrzymał tytuł doktora filozofii. Następnie odbył kilkuletnią praktykę w zakładach włókienniczych w Niemczech, Francji i Anglii. Po powrocie do Łodzi w 1889 roku rozpoczął pracę w zakładach swojego ojca, a po jego śmierci (dziesięć lat później) objął ich kierownictwo. Rozbudował zakłady o nową część leżącą po północnej stronie Łódki, pomiędzy ulicami Północną i Smugową.

Przez kolejnych kilkadziesiąt lat należał do czołowych postaci życia gospodarczego i społecznego Łodzi – był m.in. wieloletnim prezesem zarządu łódzkich tramwajów miejskich i podmiejskich (Łódzkie Wąskotorowe Elektryczne Koleje Dojazdowe) oraz prezesem Towarzystwa „Saturn” w Czeladzi. W okresie pierwszej wojny światowej został przewodniczącym Głównego Komitetu Obywatelskiego m. Łodzi. W niepodległej Polsce odznaczono go orderem „Polonia Restituta”. 

Pałac wybudowano w latach 1911–1912 po północnej stronie rzeki Łódki, obok nowej części zakładów Biedermannów – na terenie ogrodu, w którym stał pierwotnie stary, parterowy dom letni. Nie znamy autora projektu pałacu, ale zastosowanie form modnego w tym okresie niemieckiego klasycyzującego neobaroku (określanego jako „styl około 1800”), jak i udział firmy berlińskiej w wystroju i wyposażeniu wnętrz wskazują wyraźnie na architekta z niemieckiej stolicy. 

Budynek zamieszkiwała rodzina Alfreda, a po jego śmierci – pod koniec okresu międzywojennego – jego młodszy brat Bruno Biedermann. W styczniu 1945 roku, po wkroczeniu wojsk sowieckich i ustanowieniu przez władze decyzji o upaństwowieniu zakładów, właściciel domu otrzymał nakaz eksmisji. Wskutek tych wydarzeń Bruno, jego żona oraz córka Maryla (działającą w czasie wojny w polskim ruchu oporu i więzioną przez Niemców) odebrali sobie życie. Zmarli zostali pochowani obok pałacu na terenie ogrodu, a w późniejszym okresie ich szczątki ekshumowano i przeniesiono na Stary Cmentarz Ewangelicko-Augsburski przy ul. Ogrodowej. 

Fabrykę Biedermannów upaństwowiono, przekształcając ją w Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Szymona Harnama (z czasem w nazwie pojawił się dopisek „Rena Kord”), a w pałacu mieściło się przedszkole i biura.

Farbiarnia zakładów R. Biedermanna (źródło: zb. ikonogr. APŁ, Lodzer Zeitung, wyd. jubileuszowe)

W 1998 roku Pałac przekazano Uniwersytetowi Łódzkiemu, który przeprowadził trwającą do 2003 roku renowację obiektu. W budynku do 2014 roku działała Katedra Historii Sztuki i Instytut Kulturoznawstwa UŁ. Obecnie w reprezentacyjnych pomieszczeniach parteru mieści się gabinet rektora, funkcjonuje również Muzeum Uniwersytetu Łódzkiego. Odbywają się tam także oficjalne uroczystości i spotkania. 

Elewacje podzielone są lizenami i pasami fryzowymi na prostokątne pola z regularnie rozmieszczonymi prostokątnymi oknami.

Wejście główne umieszczono na osi elewacji północnej, a ujmuje je niewielki portyk z dwiema kolumnami. W elewacji frontowej, od zachodu, symetrycznie umieszczone półkoliste ryzality ujmują taras; nieduży taras znajduje się także od wschodu.

Na parterze pałacu znajdują się reprezentacyjne sale o bogatym wystroju z elementami neorenesansowymi, neobarokowymi i neoklasycznymi. Pełną elegancji „salę kominkową” zdobią: duży kominek zdobiony reliefową kompozycją o tematyce mitologicznej „Walka centaurów z Lapitami” oraz wspaniale zakomponowane trójbiegowe schody prowadzące na piętro.

Sąsiednią jadalnię nakrywa kolebkowy strop o dekoracji sztukatorskiej. Nad otworem drzwiowym umieszczono kompozycję malarską ukazującą dawny letni dom Biedermannów.

W gabinecie („sala bilardowa”, obecnie gabinet rektora) znajdują się duży kominek z marmurową obudową i drewnianym obramieniem oraz wbudowane szafy.

Znaki firmowe, jak i zachowana korespondencja Alfreda Biedermanna, zdradzają, że drewniane elementy wystroju wnętrz zaprojektowała i wykonała znana berlińska firma „Kimbel & Friederichsen. Hoftischlermeister”, której prace znajdziemy także w wielu innych łódzkich rezydencjach, a część mebli jest sygnowana przez ebenistę Wilhelma Kimbela.

Na korytarzu na piętrze znajdziemy wkomponowane w ściany reliefowe kompozycje o formach antykizujących.

Wystrój pałacu współcześnie uzupełniono o witraże wykonane w 2003 roku przez łodzianina Jana Dominikowskiego.

Autor tekstu:Krzysztof Stefański (Instytut Historii Sztuki UŁ)
Redakcja:Bartosz Kałużny (Centrum Komunikacji i PR UŁ) 
Zdjęcia: Maciej Andrzejewski (Centrum Komunikacji i PR UŁ) / Patryk Wacławiak (Urząd Miasta Łodzi)